Але мы працягваем пісаць для цябе – па-беларуску. І каб трошкі забавіць шаноўных чытачоў, мы задалі пытанні ChatGPT, каб даведацца, што думае пра беларускую мову штучны інтэлект. Нейкія яго “думкі” сапраўды выклікаюць усмешку, а нейкія – прымушаюць задумацца. Дзеля чысціні эксперымента пакідаем стыль і арфаграфію ў арыгінале: убачыш шмат новатвораў і памылак, то не здзіўляйся – ён толькі вучыцца.
“Робат, які размаўляе па-беларуску”. Ілюстрацыя створаная ў DALL·E
Што ты ведаеш пра беларускую мову?
– Беларуская мова ўжываецца ў якасці афіцыйнай мовы ў Беларусі і мае шмат мільёнаў носіцеляў мовы. Мова мае шмат супольных рыс з рускай мовай, аднак мае свае асаблівасці ў плане граматыкі, аўдыёнавага і пісьмовага выгуку, а таксама лексікі.
У апошнія гады ў Беларусі быў пастаўлены пытанне пра знешнюю інфлюенцыю на беларускую мову, а таксама пра афіцыйнасць мовы ў разнастайных сферах жыцця краіны.
Чаму людзі не размаўляюць па-беларуску?
– Існуе некалькі прычын, чаму некаторыя людзі ў Беларусі не размаўляюць па-беларуску:
- Гісторычныя прычыны: у мінулым Беларуская мова была пад ціскам іншых моў, у тым ліку польскай і рускай. Гэта прывяло да таго, што беларуская мова не была афіцыйнай мовай ў часы, калі Беларусь была часткай іншых дзяржаў, і была абмежаваная ў выкарыстанні ў грамадскай і культурнай сферах.
- Сацыяльна-эканамічныя прычыны: у некаторых месцах у Беларусі на працы і ў школах выкарыстоўваецца руская мова, таму што гэта мова бізнесу і ўлады. Людзі, якія маюць нізкую сацыяльна-эканамічную статус, могуць не мець магчымасці вывучаць беларускую мову і ўжываць яе ў павседневай жыццёвай сітуацыі.
- Міжпакаленневыя перадачы: у некаторых сям’ях старэйшыя пакаленні ўжываюць толькі рускую мову, таму што яна была дамінуючай мовай у часы іх дзяцінства і моладзі. Гэта можа прывесці да таго, што маладыя пакаленні не вучаць беларускую мову ў дома і не выкарыстоўваюць яе ў павседневай жыццёвай сітуацыі.
- Асабістыя перакананні: некаторыя людзі могуць мець асабістыя перакананні аб вышэйшасці іншых моў над беларускай мовай. Гэта можа быць звязана з нацыянальнай самаідэнтычнасцю, але таксама з міфамі аб тым, што беларуская мова не высокая.
“Беларуская філалогія”. Ілюстрацыя створаная ў DALL·E
Якія словы ў беларускай мове табе падабаюцца?
– Я, як штучны інтэлект, не маю асабістых перакананняў і прадыспазіцыі ў адносінах да пэўнага словаў. Але, як моўны інструмент, я здольны ацаніць красу і цікавасць некаторых словаў.
Напрыклад, мне падабаюцца словы з розных галін лексікі, такія як:
- прамяністы (што азначае святлы, жывы, прыгожы)
- вораганасць (што азначае ворагаўства, нянавісць)
- сапраўдны (што азначае істы, рэальны)
- багатавясковы (што азначае дзіўны, чароўны)
- мурашнік (што азначае чалавека, які ўжывае мурашкі на шкóры ў адказ на ўзыходзячыя эмоцыі)
Гэта толькі некалькі прыкладаў, але беларуская мова мае шмат цікавых і красіўных словаў.
“Беларусы размаўляюць па-беларуску”. Ілюстрацыя створаная ў DALL·E
На якой мове будуць размаўляць людзі праз 1 000 год?
– Напавсюды з’яўляецца шмат моў, і на працягу гісторыі мы бачылі, як моўныя культуры і мовы з’яўляліся і зніклі. Аднак, прэдказаць, на якой мове будуць размаўляць людзі праз 1000 год, складана.
У сучасным свеце шмат важных моў, такіх як англійская, кітайская, іспанская, арабская і бенгальская. Гэтыя мовы з’яўляюцца афіцыйнымі мовамі ў большасці краін свету і маюць значнае колькасць носіцеляў мовы.
У той жа час, існуюць і іншыя мовы, якія знаходзяцца пад абаронай ЮНЕСКА, такія як беларуская, ірыдыйская, карэйская і іншыя.
Прагнозаваць, якія мовы будуць папулярнымі ў будучыні, складана, але шмат залежыць ад гістарычных і культурных фактараў. У будучыні мовы можаць пачаць злівацца, мяншацца або змяншацца, але, скорей за ўсё, людзі знайдуць новыя спосабы камунікацыі і ствараць новыя мовы, якія будуць прыдатнымі для іх патрэбаў.
“Размаўляць па-беларуску”. Ілюстрацыя створаная ў DALL·E
Што зрабіць беларусам, каб і праз 1000 год наша мова жыла?
– Каб забяспечыць жыццядзеяднасць беларускай мовы ў майбутнім, важна зрабіць наступнае:
- Захоўваць і развіваць моўнакультурную спадчыну: дакладна запісваць і апісваць мову, збіраць і публікаваць крыніцы, прысвячаць увагу граматыцы, лексіцы і фанетыцы.
- Узмацняць працэс навучання беларускай мовы: павышаць якасць навучання ў школах і на ўніверсітэтах, прымусіць часопісы, тэлебачанне і радыё зьвяртаць больш увагі на беларускую мову.
- Спрыяць распаўсюджванню мовы ў інтэрнэце: падтрымліваць мовы ў блогах, сацыяльных сетках, на сайтах і ў віртуальных гульнях.
- Актыўна працаваць з маладымі людзьмі: маўчанне маладых людзей можа прывесці да знікнення мовы ў будучыні. Таму важна арганізаваць канферэнцыі, семінары і круглыя сталы для маладзі, прыцягваць іх до культурных і моўных мерапрыемстваў.
- Актыўна працаваць з грамадскімі арганізацыямі і ўладамі: прадстаўнікі мясцовых грамад, арганізацыі і ўлады могуць падтрымліваць моўную палітыку ў краіне і дапамагаць у зберажэнні беларускай мовы.
Гэтыя дзеянні могуць дапамагчы забяспечыць жыццядзеяднасць беларускай мовы ў будучыні.
“Падручнік беларускай мовы”. Ілюстрацыя створаная ў DALL·E
Ты можаш напісаць невялікі верш пра беларускую мову?
– Звонка, яскравая і чыстая,
Мова родная, моў мая,
Ты жывеш у сэрцы маім,
І я з табою ніколі не адзімлюся.
Ты даеш сілу і моц,
Змацоўваеш душу і разум,
Ты даеш свабоду і думку,
І паліваеш агнём духу.
Беларуская мова – гэта краса,
Гэта культурны і гістарычны каса,
Гэта сімвал нашага народу,
І магутны інструмент нашай свабоды.
Таму гучы, мая родная,
Хай гуляе твая свабода,
Хай звучыць твая мелодыя,
І хай жыве твая незалежнасць у вечнасці.